بررسی کارایی سامانه‌های آبیاری بارانی اجرا شده در استان گلستان

سابقه و هدف: در حال حاضر یکی از راهبردهای موثر جهت استفاده کاراتر از منابع آبی، توسعه سامانه‌های نوین آبیاری می‌باشد. در سال‌های اخیر، مساحت تحت پوشش سامانه‌های آبیاری تحت فشار روندی رو به رشد داشته است، در صورتیکه به کیفیت اجرای این سامانه ها (فنی، اجرایی، بهره برداری ، مدیریتی و ادوات) اهمیت کافی داده نشود، انگیزه کشاورزان برای استفاده از این سامانه ها به تدریج کاهش یافته و درنتیجه سطح تحت پوشش آنها نیز کاهش خواهد یافت. طرح حاضر به منظور ارزیابی فنی سامانه‌های آبیاری بارانی اجرا شده در سطح استان گلستان در سال‌های 1391 و 1392 در 21 مزرعه به اجرا درآمد. مواد و روش‌ها: در این مطالعه مشخصات هیدرولیکی سامانه‌ها شامل فشار، دبی، راندمان‌ها، یکنواختی پاشش به همراه سرعت نفوذ آب در خاک و مسایل اجرایی آنها موردبررسی قرار گرفت. یافته‌ها: نتایج بررسی نشان داده است که 38 درصد از سامانه‌ها از نظر یکنواختی پاشش (DU) و راندمان واقعی در ربع پایین (AELQ) و 48 درصد از نظر ضریب یکنواختی (CU) کمتر از مقادیر قابل قبول بودند. راندمان کاربرد آب (Ea) در 50 درصد از طرح ها بیش از 65 درصد و قابل قبول ولی در 40 درصد از طرح‌ها راندمان کاربرد کمتر از 40 درصد و غیرقابل قبول بود. در39 درصد از طرح‌ها میزان تلفات پاششی ناشی از تبخیر و بادبرگی بیش از 20 درصد بوده که برای یک سامانه‌ی آبیاری بارانی غیر قابل قبول است. مشاهده شده است در عمده‌ی سامانه‌ها، طراح یک برنامه آبیاری یا نوعی از آبپاش و یا فاصله جابجایی را ارائه می‌کند، مجری برنامه دیگر و بهره‌بردار نیز برنامه‌ی خودش را عمل می‌کند. مقایسه مقادیر سرعت نفوذ آب در خاک و شدت پاشش آبپاش‌ها حکایت از این مطلب دارد که سنخیتی بین مقادیر اندازه‌گیری شده با مقادیر طراحی شده و همچنین با مقادیر شدت پاشش آبپاش که در مزرعه اتفاق می‌افتد، وجود ندارد. از نظر اجرایی برخی از پارامترهای طراحی مانند الگوی کشت، نوع آبپاش، فاصله جابجایی آنها، نوع پمپ تغییر نموده و بطور طبیعی تغییر در هریک از پارامترهای فوق در کلیه مبانی سامانه از جمله برنامه آبیاری اثرگذار است. نتیجه‌گیری: مهمترین مشکلات سامانه‌های آبیاری بارانی از نظر مدیریت و بهره برداری آگاهی ناکافی استفاده کنندگان از سامانه و برنامه ریزی آبیاری بود. برای مدیریت و راهبری صحیح از سامانه آبیاری بارانی، نیاز به آموزش مبانی جهت کسب آگاهی کلی از برنامه آبیاری در این سامانه است، که در این زمینه متولیان امور می‌بایست گام‌های موثری بردارند. بطور کلی انگیزه‌ی کشاورزان خصوصاً با پرداخت تسهیلات از طرف متولیان برای اجرای سامانه‌های آبیاری تحت فشار، زیاد است، ولی برای دستیابی به اهدافی که در اثر اجرای سامانه‌های آبیاری بارانی دنبال می‌شوند مانند استفاده بهینه از منابع آبی، هنوز با چالش‌های جدی مواجه است.